Xu hướng phát triển thị trường trái phiếu xanh trên thế giới

Trái phiếu xanh (TPX) được xem như một kênh thu hút vốn mới và là giải pháp hiệu quả, có thể giúp huy động hàng trăm tỷ USD/năm cho phát triển một nền kinh tế xanh và bền vững.

1. Tổng quan về thị trường trái phiếu xanh

Sau khủng hoảng tài chính toàn cầu giai đoạn 2007-2009, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều nhận thức được tầm quan trọng của phát triển bền vững trên thị trường. Do đó, tài chính như một điều kiện quan trọng đối với phát triển bền vững nền kinh tế.

Một thị trường tài chính bền vững mới có thể huy động vốn cho nền kinh tế bền vững và luân chuyển dòng vốn tài chính quốc tế cho những mục tiêu đầu tư cần thiết. Theo Tổ chức năng lượng quốc tế (IEA), để giảm một nửa lượng khí thải toàn cầu vào năm 2050, thế giới sẽ cần đến 46 nghìn tỷ USD, tương đương với 1 nghìn tỷ USD/năm. Trong bối cảnh đó, trái phiếu xanh (TPX) được xem như một kênh thu hút vốn mới và là giải pháp hiệu quả, có thể giúp huy động hàng trăm tỷ USD/năm cho phát triển một nền kinh tế xanh và bền vững.

Theo định nghĩa của Tổ chức Sáng kiến Trái phiếu Khí hậu (CBI): Trái phiếu xanh là trái phiếu được phát hành nhằm huy động vốn cho những giải pháp biến đổi khí hậu do chính phủ, ngân hàng, địa phương hoặc doanh nghiệp phát hành, dán nhãn TPX dưới dạng chứng khoán nợ bao gồm chứng khoán hóa, phát hành riêng lẻ, trái phiếu có đảm bảo.

Báo cáo TPX 2017 của Climatebonds.net cho biết, năm 2017, tổng giá trị phát hành TPX toàn cầu đạt 155,5 tỷ USD nhờ sự tăng trưởng về số lượng các tổ chức phát hành, các chính sách hỗ trợ tài chính xanh của các quốc gia và nhu cầu đầu tư TPX tăng vọt. Trong đó, ba thị trường dẫn đầu là Mỹ, Trung Quốc và Pháp, chiếm 56% tổng giá trị phát hành năm 2017.

Sự tăng trưởng của thị trường TPX đến từ những chính sách hỗ trợ kịp thời của chính phủ các nước, điển hình là cẩm nang hướng dẫn phát hành TPX tại Trung Quốc, Ấn Độ. Tại Ấn Độ, Ủy ban Chứng khoán Ấn Độ (SEBI) công bố cẩm nang hướng dẫn vào tháng 5/2017 sau khi có sự tư vấn từ Bộ Tài chính và Bộ Năng lượng mới và tái tạo. Cẩm nang này nêu rõ những lĩnh vực chính được đầu tư dự án xanh, thực hiện những nghĩa vụ như báo cáo bán niên, xác minh sau phát hành và trước phát hành…

Tại Trung Quốc, Ủy ban Tài chính xanh được thành lập vào năm 2014, trong đó, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) là cơ quan chủ quản với sự tham gia của các quan chức cấp cao đến từ các cơ quan quản lý, khu vực tài chính và viện nghiên cứu. PBOC đã công bố hướng dẫn về TPX cho thị trường liên ngân hàng vào tháng 12/2015 và danh mục dự án xanh được Ủy ban Tài chính xanh công nhận. Cẩm nang hướng dẫn phát hành TPX áp dụng cho các doanh nghiệp nhà nước do Ủy ban phát triển và tái cấu trúc quốc gia công bố năm 2016 và Cẩm nang dành cho các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán do Ủy ban Chứng khoán Trung Quốc năm 2017 công bố là những tài liệu quan trọng, thúc đẩy sự phát triển của thị trường.

Bên cạnh đó, Diễn đàn thị trường vốn ASEAN đã công bố Tiêu chuẩn TPX ASEAN (AGBS) vào tháng 11/2017 dựa trên những nguyên tắc TPX quốc tế, đồng thời loại bỏ việc cấp vốn cho những dự án liên quan đến nhiên liệu hóa thạch.

2. Thuận lợi và khó khăn khi phát triển trái phiếu xanh tại thị trường Việt Nam

Thuận lợi

Thời gian qua, Việt Nam đã ban hành nhiều cơ chế chính sách mang tính định hướng về phát triển thị trường TPX. Cùng với đó, Quyết định số 1191/QĐ-TTg ngày 14/8/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Lộ trình phát triển thị trường trái phiếu giai đoạn 2017-2020, tầm nhìn đến năm 2030. Đây được coi là cơ sở pháp lý quan trọng cho hoạt động phát triển của thị trường TPX ở Việt Nam.

Hiện nay, tại Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 90/2011/NĐ-CP về phát hành trái phiếu doanh nghiệp đã nêu, khái niệm “trái phiếu doanh nghiệp xanh” đã được đề cập tại khoản 3 Điều 4. Theo đó, “Trái phiếu doanh nghiệp xanh là trái phiếu doanh nghiệp được phát hành để đầu tư cho các dự án bảo vệ môi trường theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường”. Có thể nói, việc đưa vào khái niệm này tại Dự thảo Nghị định này là cơ sở để ban hành các văn bản hướng dẫn chuyên biệt về TPX tại Việt Nam trong thời gian tới.

Theo số liệu báo cáo thị trường trái phiếu năm 2017 của Vụ Tài chính Ngân hàng (Bộ Tài chính), thị trường trái phiếu trong những năm qua phát triển khá tốt về quy mô và giá trị phát hành. Về dư nợ thị trường trái phiếu, dư nợ thị trường trái phiếu chính phủ vào cuối năm 2017 đạt hơn 1.882.000 tỷ đồng, tăng 13,3% so với cuối năm 2016 (tương đương khoảng 37,59% GDP. Dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp tính đến cuối năm 2017 là 310.117 tỷ đồng, bằng 6,19% GDP và còn dư địa tăng trưởng rất lớn so với mức trung bình của các nước ASEAN từ 20-22% GDP). Trái phiếu chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương xanh và trái phiếu doanh nghiệp xanh là những sản phẩm mới giúp đa dạng hóa sản phẩm trên thị trường và thu hút nhà đầu tư, các tổ chức phát hành trong thời gian tới.

Khó khăn, hạn chế

Thứ nhất, hiện tại ở Việt Nam chưa có văn bản pháp lý cụ thể quy định và hướng dẫn về thị trường TPX, mà chỉ có những quy định đối với trái phiếu thông thường khiến cho việc phát hành TPX còn hạn chế.

Thứ hai, về các tổ chức cung cấp dịch vụ trung gian, thị trường trái phiếu vẫn còn thiếu vắng sự hoạt động của các tổ chức trung gian như tổ chức định mức tín nhiệm, tổ chức đánh giá độc lập. Để thị trường TPX trở thành kênh huy động vốn quan trọng cho các dự án, chương trình xanh, thị trường cần có sự đa dạng của các tổ chức phát hành và các tổ chức cung cấp dịch vụ trung gian.

Thứ ba, đối với các nguyên tắc TPX của ICMA như giám sát mục đích sử dụng tiền thu được từ phát hành, hạch toán tài khoản riêng, báo cáo sau phát hành cũng chưa có những quy định pháp luật rõ ràng và sẽ mất thêm thời gian để cơ quan quản lý ban hành những văn bản hướng dẫn.

Thứ tư, nhận thức của các nhà đầu tư cũng như của tổ chức phát hành đối với lợi ích của đầu tư, phát hành TPX còn hạn chế. Các nhà đầu tư trong nước còn chưa nhận thức đầy đủ về đầu tư có trách nhiệm dẫn đến nhu cầu đầu tư TPX của các nhà đầu tư trong nước còn rất thấp mà phần lớn là nhu cầu của các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài.